Karl Bünger

Willem (Wim) van Houtum (31 mei 1921-23 februari 2006) houdt tijdens de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij; hij maakt bijna dagelijks aantekeningen op kladpapiertjes, die hij daarna in net schrift in een dik boek met een leren band uitwerkt.; Van Houtum vult in totaal hij vier lijvige delen: in duizenden dichtbeschreven pagina’s in foutloos Nederlands vertelt hij niet alleen over wat er in zijn directe omgeving gebeurt, maar ook over wat hij oppikt uit de illegale pers en radio. ↩

In de nacht van 6 op 7 maart 1945 leggen zes verzetmannen een hinderlaag bij de Woeste Hoeve, langs de weg tussen Apeldoorn en Arnhem, om zo een vrachtwagen buit te maken; ze raken in een vuurgevecht met SS-leider Rauter en als gevolg van deze actie worden op deze plek 117 mensen geëxecuteerd en elders in Nederland nog eens 146. ↩

Friedrich Wimmer is één van de vier Duitse Generalkommisars in het bezettingsbestuur en is verantwoordelijk voor binnenlands bestuur en justitie. ↩

Krijgsmacht van nazi-Duitsland. ↩

Militaire onderdelen van de nationaalsocialistische partijtroepen SS. ↩

Via een radio-oproep van geallieerden worden luisteraars opgeroepen om anti-Duitse gevoelens te uiten en om het geloof in de geallieerde overwinning kenbaar te maken door de ‘V’ van Victory op muren te kalken. Om het succes van deze acties in te dammen, bedenken de Duitsers een tegenactie: 'V=Victorie, want Duitsland wint voor Europa op alle fronten'. ↩

Cornelis (Cees) van der Heijden; NSB’er en vriend van Sytze Brusse; redacteur van de Nieuwe Apeldoornsche Courant. ↩

Nederlands: stormtroeper; rang bij de SS, vergelijkbaar met soldaat eerste klasse. ↩

Verslaggever die via woord (tekst, radio) of beeld (foto, film, tekeningen) de verrichtingen van de Waffen-SS vastlegt met als doel propaganda te maken ten behoeve van nazi-Duitsland. ↩

Onderofficiersrang bij de SS, vergelijkbaar met stafsergeant. ↩

Officiersrang bij de SS, vergelijkbaar met kapitein. ↩

Nederlands: hoofdsectieleider; hoogste onderofficiersrang van de SS, vergelijkbaar met sergeant-majoor. ↩

Het terugkeren naar het vaderland. ↩

Hoge officiersrang bij de SS, vergelijkbaar met luitenant-generaal. ↩

Schutzstaffel (NL: beschermingsafdeling); een paramilitaire organisatie binnen de Duitse nazipartij, de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). ↩

Een gebied dat ontoegankelijk is gemaakt voor gewone burgers; dit gebeurde meestal uit militaire overwegingen. ↩

Vernietigingskamp in het huidige Oost-Polen. ↩

Luchtlanding en veldslag tijdens de Tweede Wereldoorlog die van 17 tot 25 september 1944 in en rond Arnhem plaatsheeft als onderdeel van Operatie Market Garden; het geallieerde offensief in Nederland komt hierbij tijdelijk tot stilstand. ↩

Staatsinlichtingendienst van nazi-Duitsland. ↩

Rijkscommissariaat Nederland; het Duitse bestuur over het in de Tweede Wereldoorlog door Duitsland bezette Europese deel van het Koninkrijk der Nederlanden. ↩

Rijkscommissariaat; Duits bestuur over tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette gebieden. ↩

Hans Piesbergen, jurist en de rechterhand van Seyss-Inquart; zijn officiële titel is regeringspresident. ↩

Rijkscommissaris; titel voor de hoogste Duitse ambtenaar in een door nazi-Duitsland bezet gebied. ↩

Speciale SS-rang die van 1934 tot 1945 door Himmler wordt gedragen; deze rang is gelijk aan die van maarschalk of hoogste generaal in het leger. ↩

Vorm van communicatie waarbij de belanghebbende partij probeert aanhangers voor haar gedachtegoed te winnen door bijvoorbeeld het verspreiden van eenzijdige en/of verzonnen informatie. Het begrip propaganda krijgt met name in de Tweede Wereldoorlog een negatieve klank vanwege het vanuit een politiek systeem verstrekken van eenzijdige, onvolledige of zelfs leugenachtige informatie om de publieke opinie te bespelen. ↩

Letterlijk: 'presidentiële afdeling van het Rijkscommissariaat'; afdeling die zich bezighoudt met zaken waarover de rijkscommissaris een beslissing moet nemen en met alle personeelsaangelegenheden. Hoofd van deze afdeling is rijkscommissaris Seyss-Inquart. De Präsidialabteilung is onderverdeeld in vier afdelingen: Oberkasse, Hauptbüro, Personalbüro en de Rechnungskontrollstelle. ↩

Speciale zitting die door Seyss-Inquart in het leven is geroepen om recht te spreken. ↩

Kindertehuis op het terrein van Het Apeldoornsche Bosch waar Joodse kinderen met een verstandelijke beperking opgevangen worden. ↩

Codenaam voor de aanval van Duitsland op de Sovjet-Unie op 22 juni 1941, tijdens de Tweede Wereldoorlog ↩

Hoofd van het Ortskommandantur: het plaatselijk hoofdkwartier van de Wehrmacht dat toezicht houdt op de inkwartieringen van Duitse militairen en op de organisatie van het vorderen van (on)roerende goederen ten behoeve van de Duitse Wehrmacht en andere in die stad gevestigde instellingen. ↩

Nationaal Socialistische Beweging: Nederlandse politieke partij die van 1931 tot 1945 heeft bestaan en die de ideologie van het nationaalsocialisme huldigde. Tijdens de Duitse bezetting van Nederland in de Tweede Wereldoorlog collaboreerde de NSB met de Duitsers. ↩

Nationaalsocialistische Volkswelzijn, afgekort NS-Volkswelzijn of NSV ↩

Een aan het fascisme verwante ideologie die na de Eerste Wereldoorlog is ontstaan, ook wel ingekort tot nazisme ↩

NSDAP; Nederlands: Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij; partij die op 24 februari 1920 ontstaat uit de Duitse Arbeiderspartij (DAP, Deutsche Arbeiterpartei) en die het nationaalsocialisme -een mix van extreem nationalistische en extreem racistische denkbeelden- als politieke ideologie heeft. Adolf Hitler is het boegbeeld van deze partij. De NSDAP streeft naar een rijk waarin alle Duitssprekenden verenigd zijn en zorgt voor het ontstaan van een dictatuur in Duitsland met massaal gebruik van propaganda en censuur. ↩

Militair ziekenhuis ↩

In de nacht van 9 op 10 november 1938 worden in Duitsland zo'n 1.400 synagoges in brand gestoken. Ook worden talloze Joodse huizen, winkels, scholen, begraafplaatsen enzovoort aangevallen. ↩

Pand waar NSB-kringen kantoor houden; een verzamelplek voor lokale NSB'ers. ↩

Duitse militaire onderscheiding ↩

Militair hospitaal ↩

Duitse zeemacht (van 1935 tot 1945) ↩

Term die vooral in de oorlog gebruikt wordt voor het gevangenzetten van mensen. ↩

Hitlerjeugd; de nationaalsocialistische jeugdbeweging in Duitsland ↩

Hoogste SS- en politieleider binnen de SS ↩

Leider van de SS (Reichsführer-SS) en een van de belangrijkste leiders van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). Himmler is één van de hoofdverantwoordelijken voor de Holocaust (algehele vernietiging van de Joden door de nazi's) en is daarmee een van de grote oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog. ↩

Ministerie voor bestuur en justitie; één van de vier 'ministeries' die in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter wordt ingesteld. ↩

Staking op 25 en 26 februari 1941; eerste grootschalige verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Nederland; enige massale en openlijke protest tegen de Jodenvervolging in bezet Europa; aanleiding voor de staking zijn de eerste razzia's in Amsterdam waarbij honderden Joodse mannen opgepakt worden. ↩

Leider van het bureau dat de deportatie van Joden coördineert, de Zentralstelle für Jüdische Auswanderung. ↩

Seyss-Inquart besluit om de Duitse regeringsinstanties vanuit Den Haag te verplaatsen naar het midden van het land. Dit doet hij vanuit militair oogpunt; hij vreest namelijk voor een geallieerde aanval op de kust, waar Den Haag nagenoeg tegenaan ligt. ↩

Speciale afdeling/taskforce ↩

5 september 1944 wordt ook wel aangeduid als Dolle Dinsdag: die dag spelen zich in heel Nederland emotionele taferelen af naar aanleiding van de berichten dat het land elk moment bevrijd kan worden van de Duitse bezetting. ↩

Concentratiekampcomplex dat tijdens de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland rondom de Poolse stad Oświęcim (Duits: Auschwitz) in het geannexeerde deel van Polen wordt opgezet. Auschwitz is het grootste van alle Duitse concentratie- en vernietigingskampen. ↩

Bevelvoerder ↩

Een gedwongen verplaatsing van mensen; het begrip wordt vaak gebruikt voor de verplaatsing onder dwang van grote groepen mensen naar werk- of concentratiekampen, zoals in nazi-Duitsland. ↩

Karl Maria (Karl) Demelhuber; Duitse officier, SS-Obergruppenführer, Generaal in de Waffen-SS tijdens de Tweede Wereldoorlog en tevens bevelhebber van de Waffen-SS in Nederland. ↩

Een identiteitsbewijs dat door de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt ingevoerd en waarop aangegeven staat wie, wanneer en waar vergunning heeft om te werken. ↩

Nederlanders die samenwerken of heulen met de vijand - de Duitse bezetter. ↩

Landelijke Joods-psychiatrische instelling die vanaf 1909 gevestigd is aan de Zutphensestraat in Apeldoorn. ↩

Ook bekend als de melkstaking of mijnstaking; staking tegen de gedwongen arbeidsinzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. ↩

Leider van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP), rijkskanselier en staatshoofd (Führer) van Duitsland. ↩

Nederlands politicus en ingenieur die als een van de oprichters leiding gaf aan de Nationaalsocialistische Beweging in Nederland (NSB) en in de jaren van de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de nazi's. Na de bevrijding schuldig bevonden aan hoogverraad en ter dood veroordeeld: Mussert wordt op 7 mei 1946 geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte. ↩

Brits militair ziekenhuis voor de luchtmacht. ↩